’Kafese beş maymun koyarlar. Ortaya bir merdiven kurarlar. Kafesin
tepesine de iple muzları asarlar. Herhangi bir maymun muzlara ulaşmak
istediğinde, dışarıdan üzerine soğuk su sıkarlar. Sadece merdiveni
çıkmaya çalışan maymun değil, diğerleri de bu soğuk sudan nasibini
alır.

Bütün maymunlar bu denemeler sonunda sırılsıklam ıslanırlar. Bir süre
sonra muzlara doğru hareket eden maymun diğerleri tarafından
engellenmeye başlar.

Sonra maymunlardan biri dışarı alınıp, yerine yeni bir maymun (adı A
olsun) konulur. A’ nın ilk yaptığı iş muzlara ulaşmak için merdivene
tırmanmak olur; fakat diğer dört maymun buna izin vermez ve yeni
maymunu döverler.

Daha sonra ıslanmış maymunlardan biri daha yeni bir maymun (adı B
olsun) ile değiştirilir. B’ de merdivene yaptığı ilk atakta dayak yer.
B’ yi en şiddetli döven ise kafese sonradan giren A’ dır.

Islak maymunlardan üçüncüsü de değiştirilir. (adı C olsun) Yine ilk
atağında cezalandırılır C. A ve B’ nin C’ yi neden dövdükleri hakkında
hiçbir fikirleri olmamasına rağmen en hırsla dövenler de onlardır.

Son olarak en başta ıslanan dördüncü ve beşinci maymun da yenileriyle
(D ve E) ile değiştirilir. Tepelerinde bir salkım muz asılı olduğu
halde artık merdivene hiç biri yaklaşamamaktadır. Neden mi? Çünkü
burada işler böyle gelmiştir ve böyle gitmektedir.’’

Bu anlattığım psikolojide yapılan bir deney. Ancak sormak istiyorum bu
olay sizlere çok iyi tanıdığınız bir ülkeyi, partiyi, şirketi ya da
aileyi hatırlattı mı?

Bu olayın adı ‘öğrenilmiş çaresizlik.’ Bu deneyde ilk maymunlar
çaresizliği öğrendi ve sonradan gelenlere de bunu zorla da olsa
öğrettiler. Bizim insanımızda da olan budur.

Batılılar deneyip yanılıp çaresizliği öğrenir, bizim toplumumuz ise
çaresizliği doğar doğmaz öğretir, deneyip yanılmayalım diye! Yani o
kadar iyi kalpli olmamıza rağmen bu kadar çaresizlikler içerisinde
yaşıyor olmamızın sebebi de budur.

Bir grup bu çaresizliği aşmak adına mücadele verirken diğer gruplar
ise ‘Bu bizim kaderimiz. Yapacak hiçbir şey yok. Elimizden ne gelir’
mantığıyla hareket etti. Hatta mücadele verenlere karşı sert
tepkilerle karşılık verdiler. Aslında kendileri de istemiyordu bu
olanları. Bir şeyler yapmak adına çaba gösterenlere imrenerek baktılar
ama destek vermediler. Ancak onlar çaresizdiler. Çünkü böyle
öğretilmişti onlara. Gariban halk ne yapabilir ki zaten. Ellerinden
hiçbir şey gelmezdi. Çaresizliği çok güzel öğrenmiş bir toplum.

Oysa vardı bir çıkış yolu. Tüm seçenekler önlerindeydi. Ancak
çaresizdiler. Bugün ise içten içe karşı oldukları ancak çaresizlikten
söylemeye dillerinin varmadığı bir duruma düştüler. Ama sevgili halkım
bunu da kabul edecek. Çünkü çaresiz. Umarım ülkem insanın öğrenmiş
olduğu bu çaresizlik bize ülkemizi kaybettirmez.

ARZU KÖK