Son Dakika Haberler
“width=“1293

Tarihçi Fehmi Dinçer’in Gözüyle Roma Yurttaşlık Hukuku

Tarihçi Fehmi Dinçer’in Gözüyle Roma Yurttaşlık Hukuku
Okunma : 1.057 views Yorum Yap

Roma İmparatorluğu 4. yy. ın son çeyreğine girerken fiilen, 5.yy.ın son çeyreğine girerkende siyaseten tarih sahnesinden geri çekilmesürecindeyken Yeni Roma olarak İstanbul tarih sahnesinde hızlıadımlarla yükselmekteydi. Bu süreçte İstanbul bilginin, insan gücünün vesermayenin yeni merkezini oluşturuyordu. İnsanlığın Mezopotamya’dabaşlattığı süreç, Mısır, Atina ve Roma’dan sonra İstanbul’da devamedecekti. Tarih artık İstanbul’da yazılacaktı. Tabi sadece tarih değil,hukukta İstanbul’da yazılacaktı. Doğunun ve Batının hukuk birikimi olanRoma Hukuku  İstanbul’da senteze ulaşacaktı. Bu sentez halen günümüzekadar insanlığın ortak mirasını oluşturacak olan “insanın hukuku”ydu.

Fas ve Ius kavramları üzerine

İnsanlık tarihindeki önemli dönemeçlerden biriside beşeriyetin“ilahi hukuktan beşeri hukuka”geçişidir. Bu geçişin başlangıcınıoluşturan olgu M.Ö. 5. yy. da Roma’da On İki Levha Yasalarınınyazılıhale getirilmeleridir. Antik çağın bu yazılı hukukunun özelliği tarihinönemli bir ayrımına tekabül eder. Bu ayrım Mezopotamya – Mısır kaynaklıeski hukukun tersine tanrıların iradesinin aracılığını savunmaz. Bu hukuk direkt olarak insanın kendi iradesini savunur.  “Fas” kavramıLatincede “ilahi hukuk” u  “Ius” kavramı  ise“beşeri hukuk” uifade eden kavramlardır. Fas (divine law) kavramı tanrılarla insanlararasındaki ilişkileri düzenler. Oysa Ius (human law) kavramı ise insanların yasakoyucu olarak kendi aralarındaki ilişkilerinidüzenlelemelerini ifade eden bir kavramdır.

MS 209/06 Digestum Vetus,Book 4:2,With The Accursian Gloss,İtaly,14 th c.

Roma Hukuku Külliyatının derlenmesi

Bizans İmparatorluğu kendisine hukuk sistemi olarak RomaHukukunu almıştı. İmparatorTheodosios 438’te kendisinden önceki imparatorların fermanlarını bir külliyat haline getirdi ve onları birCodex biçimine getirdi.

İmparator Justinianus (527-565), dünya hukuk tarihinin en büyük kanunlaştırma hareketi sonucu ortaçağdan bu yana Corpus Iuris Civilisadıyla anılan Yurtlaşlar Hukuku Külliyatını hazırlatmıştır.Justinianus, Tribonianus başkanlığında 11 avukat, 2 yüksek memur ve hukukçulardan oluşan  17 kişilik komisyona 2000 kitap ve 3 milyon satırı on yıllık bir süre içerisinde tek bir hukuk metni haline getirmelerini, esere geçerliliği kalmamış yasaları ve öğretisel tartışmaları almamalarını istemişti. Ancak komisyon bu emri tam yerine getirmedi. Çalışmalar 528-534 yılları arasında 6 yılda tamamlandı. Bu külliyat üç bölümden oluşmaktadır. İlk hazırlanan bölümü 528 yılında hazırlanan Codex’tir. Daha sonra 530-533 yılları arasındaDigestia (Pandectae -Pandekt)[1] düzenlenmiş tam bir derleme) ortaya çıktı.

Yine aynı yıl kısa bir el kitabı olan hukuk hakkında genel bilgi vermek amacıyla Institutiones(Hukuk Müesseseleri) 533’te yayınlandı. 534’te İkinci Codex adını alan Digestia’nın yeni baskısı yapıldı. Daha sonra 534’ten 575’e kadar çıkarılan yasalar Novellae (Altıncı Külliyat) adı altında derlendi.

Bizans’ta 12 kitaptan oluşan Codex ve 50 kitaptan oluşan Digestia, hukukun uygulayıcılarına iyi bir hukuksal bilgi sağlıyordu. Codex Hadrianus’un  (117-138) iktidarından 534’e kadar uzanan yasaları kapsıyordu.  Digestia ise 1625 kitaptan alınan 9000 parçayı bir araya getiriyordu. Codex ve Digestiadaha çok özel hukuka ağırlıklıolmasına rağmen özellikle Codex kamu hukukunuda içeren derlemelerdir. Roma Hukuk tarihinin bu iki derlemesi sadece hukuk tarihinin 600 yıllık bir birikimi değil, Roma Tarihinin de başlangıç noktasını oluşturmasını sağladı.

Justinianus’un ardıllarından İsaurialı III. Leon (717-741)yasalarda küçük değişiklikler yaptı ve bu değişiklikler Ecloga olarak739’da basıldı. Bilge Leon’un (886-911) buyruğuyla derlemelerin yeniden gözden geçirilerek Basilika adıyla basılması 9.  yy. ın sonlarında bile Justinianus derlemelerinin halen ne derecede geçerli olduğunu göstermektedir. BasilikaCodexDigestiaInstitutiones, ve Novellae’da geçerliliğini sürdüren yasaları metodik olarak 60 kitap halinde toplayan bir derlemeydi.

Burada ilginç olan bir noktayı vurgulamakta fayda var.Justinianus’un derlemeleri İtalya’ya da girmesine rağmen ne Codex nede Digestia hiç tutulmadı. Sadece Institutiones elkitabı olması nedeniyle hukuk kültürü sınırlı hukukçulardan ilgi gördü. Roma Hukuku İtalya’ya yani Roma’ya ancak sınırlı bir giriş yapabilirken daha batıya ise hiç yol alamadı. Ta ki 12. yy. ın ikinci yarısında Justinianus Derlemeleriyeniden ortaya çıkana kadar. Yeni Roma’nın Hukuku Eski Roma’da ilgi görmediği gibi girmesi de kolay olmadı. Roma Hukuku adını aldığı kentte ve onun ülkesi İtalya’da 12. yy. sonu 13. yy. ın başlarında kendini ancak kabul ettirebildi. Bu dönemde Roma Hukukunun gündeme gelmesinin nedeni de kiliseyle çatışma halindeki imparatorlara(Roma – Germen) dünyevi üstünlüklerini sağlayacak hukuksal kanıtları sağlamaktı. İmparatorların çıkarlarına gelen bu hukuka karşı başlangıçta krallar  tersi bir davranış içine girdiler hatta bu hukuktan sözedilmesinden bile çekindiler.

Ancak imparatorluğun zayıflamasıyla birlikte krallar bu hukukun kendilerine faydalı  olacağını anladılar. Roma Hukukunun krala sağladığı hizmet kamusal ve özel alanın birbirinekarıştığı feodalizme içkin bir anlayışın karşısına kamusal alan (respublica) ile kamusal güç (imperium) kavramlarını çıkarıyordu. Bu kavramlarla tek bir mekanda (ülke) tek bir kamusal güç (kral) otoritenin merkezi oluyordu. Böylece feodal yapılar kırılırken monarşik  yapıların meşruiyetine hukuksal temel sağlıyordu. Roma Hukukunun krala sağladığı ikinci imkan çekindikleri imparatorluğun dünyevi hegemonya savlarını çürütmeye katkı sağlıyordu.

Roma Hukuku son olarak krala papalıktan bağımsız olabilmesini sağlayan hukuksal kanıtları sağlıyordu. Böylece kralın ne imparatora ne de papaya bağlı olmadığı, kralın kendi ülkesinin imparatoru olduğu savının hukuksal zemini Roma Hukuku aracılığı ile meşrulaştırılmış oluyordu.

Roma Hukuku batı avrupada bu süreci yaşarken doğuda yani Bizans’ta ise eski yapısını değiştirmeden sürdürüyordu. Roma Hukukunun evrimi Bizans’ta sanki durmuştu. 1345’te Selanikli bir yargıç olanConstantin HarmenopulosHexabiblos’u (Altı Kitap) yayınladı. Bu eser o dönemde Bizans’ta hüküm süren Roma Hukukunun ilkelerini anlatıyordu ve 1453’teOsmanlı egemenliğine giren yunanlıların örf ve adet hukuklarının esasını oluşturmuştur.

Fehmi DİNÇER /Ankara 2012

[1] Pandektkelimesinin anlamı “herşeyi içeren, içine alan” demektir. http://blog.milliyet.com.tr/tarihci-gozuyle-roma-hukukuna-bir-bakis/Blog/?BlogNo=381945&ref=fblike.

Fehmi Dinçer’e teşekkür etmek için birkaç satır yazmak istedim.

Justinianus’un karısı NİCE’ye karşı yapılmış isyan olarak tarihe geçen isyanın ne olduğunu bu yazıda görüyoruz. MS.548 NİCE (Yenge) isyanı hakkında, kitaplarda, kocasından vergilerin (Yurttaşlık Hukuku!) düşürülmesini istediği için ona karşı yapılan Hıristiyan ayaklanmasından söz edilir; bu isyanda Galata Bankerlerinin kölelerine yaktırdığı yerlere bakınız…

1-Ayasofya Bilimevi
2-Aya İrini İşevi (Manastırı)
3-Cenan yaşlılar evi (Düşkünler Yurdu)
4-Aksaray Aşevi (Bağevi)

Bu yerleri Hıristiyanlar yaktıysa buralar Hıristiyan yerleri değildi demektir. Hala BİCANİ (Farsça Bilim yapan) idiler, yani Şamaniydiler ve halkçı-Uluscu idiler… Halktan yana vergilerin hafifletilmesini istemişti Suriyeli Yengemiz…

Bu isyanda çıkan yangınları söndürmeye İskit Dor (Üsküdar) dan Koz(Oğuz) Yatağından (Şamani Oğuzlular) atı alan karşıya atıyla geçti… Büyük olaydır, atasözüyle tarihe yazıldı.
Justini’nin dikilitaşı Ankara ULUS’tadır, adı U’LUS olan halk yasaları ihtimaldir orada halka açıklanmıştır.

Oradaki bilimevine de adı verilmiş görünüyor, Augustus… Bu ad Şamanilerde Ulukişi-Yücelik makamına verilen sıfattır. Augustuslar asla Hıristiyan değildir. Örnek için Selçuk Arkeoloji Müzesinde  alnına sonradan çizilmiş haç bulunan Agustus heykeli görülebilir.

Bu bilgiler ışığında Roma HUKUKU’na, Bizans Yurttaşlık Hukuku, İstanbul Şamani Hukuku ya da Bicani Hukuku diyebiliriz.

Eklemek isterim:

İsaura, Konya iline bağlı, Bozkır, Zengi Bar Kalesinin bulunduğu yerdir. Bu kalede Karaman başkadın savaşçısı Meliha(Belh) kadın ordusuyla cenge gidip (Cengi Bar)kocası Karamen Dorbeyi 2.Prens’in (Boranes) intikamını aldı, Galatya beyini yenerek onu öldürdü. Dorbey’i  Zile’de 43 yılında, Jul Sezar adına savaşan Galatya (Ankara) ordusuna yenilmişti. Oğul Sezar’ın “geldi, gördü, yendi” dediği kişi Karamanlı Bedreddinilerin büyük dedesi Dorbey idi.

Sevgiyle

Mahiye Morgül

21. 10.2012

YORUMLAR (İLK YORUMU SİZ YAZIN)